24 Nisan 2024 Çarşamba

İstanbul, Türkiye

Konserve Kutusunu Kim Buldu

Image

Nicolas Appert (1749-1841), Napoleon Bonaparte'ın isteğiyle Fransa Ordusu'nun yiyecekleri taze tutmak için vakumlamış şişeler tasarladığı sırada 1810'da teneke kutu için patenti Peter Durand adlı bir İngiliz tüccar aldı. İngiltere Fransa'yla savaşta olduğu içi bu küçük Fransız mucit tasarımlara ulaşamadı. 
 
Hemen sonra 1813'te John Hall dünyadaki ilk ticari madeni kutulama fabrikasını açtı. Ancak üretim yavaş ve meşakkatliydi; saatte yalnızca yarım düzine kutu üretebiliyordu. Henry Evans, üretimi saatte yaklaşık altmış adede çıkarak bir makine icat edinceye kadar aradan otuz üç yıl geçti. Fakat bu ilk teneke kutular kullanışsızdı ve rağbet görmüyordu. Her şeyden önce kalın ve ağırlardı ve açmak için çekiçlenmeleri gerekiyordu. Kullanıcı yönergelerinde çekiç ve keski kullanılarak açılması söyleniyordu. 
 
Bu 1858'e kadar böyle devam ettikten sonra teneke kutular inceldi ve kutuları açmak için özel aletler üretildi. İlk kutu açıcısının patenti 1858'de Connecticut Waterbury'de Erza Warner tarafından alındı ve seri üretim tam da Amerikan İç Savaşı döneminde başladı. O sıralarda askerlerin istihkakı düzenli olarak teneke kutularda veriliyordu ve savaşın ileriki yıllarında meşhur hâle gelen salamura sığır eti konservesi düzenli olarak tedarik ediliyordu. 1865'te savaşın sonlarına doğru "sığır kafası" açıcısı icat edildi ve tüm birliklere dağıtıldı. İlk teneke kutunun icadından tam elli yıl sonra nihayet teneke kutu açıcısı da icat edilmiş oldu.
 
Bunlar hızla gelişti ve bir yıl sonra J. Osterhoutd, kapağına iliştirilmiş açma anahtarı sayesinde üstteki ince teneke yüzeyinin kolayla çekilip çıkarılabildiği bir teneke kutu tasarımı için patent aldı. Sonra 1870'te William Lyman bir tekerlek yardımıyla kapak kenarında dönerek kapağı kesip çıkarak klasik teneke kutu açıcısını tasarladı. Fakat San Francisco'daki Star Teneke Kutu Şirketi'nin bu tekerleklerden birine "itme tekerleği" denilen ve kapağı keserken kutunun kenarını kavrayan dişli bir uç eklemesi yarım yüzyıl sonra oldu. Bugün hâla yaygın olarak kullanılan tasarım da budur. İnanılır gibi değil ama aynısının elektrikli modeli dışında bu temel tasarımı ilerletebilen çıkmadı. Sonuçta, teneke kutunun icadından sonra kullanışlı bir teneke kutu açıcısının seri üretilmesine kadar bir asırdan fazla zaman geçti.